As the bell rings the maypole spins

Wanneer de nieuwe maanperiode aan het einde van de maand mei valt, is het stuk sterrenhemel dat in het donker zijn cirkels om de Poolster draait vrij kort. Maar lang genoeg om toch veel moois te kunnen zien. Als de weersites helder weer melden is de keuze dan ook snel gemaakt.

Knardijk, donderdagavond 25 mei 2017

Onderweg is een mooie Venus belt met aardschaduw te zien.

Als ik rond half elf de dijk oprijd staat Martijn al helemaal klaar. Het is nog veel te licht…

…maar Jupiter is al mooi te zien. Ondanks de matige seeing laten met name de equatoriale banden leuke vlekken en krullen zien. Na de koffie en een klein uur vind ik het donker genoeg om de eerste poging te wagen. Mijn plannen voor vanavond zijn niet ambitieus: galaxyhoppen aan de hand van de Herschel 400-lijst. Tijdens eerdere star parties ben ik niet toegekomen aan al die galaxies in Virgo en daarboven maar nu wil ik eens lekker rondkijken. Dat levert vanavond en kleine vijfentwintig exemplaren, waarvan ik de interessante exemplaren die er uitspringen, met name zal noemen. De rest valt onder de noemer “Zwakke pluis met iets helderder kern, zonder detail”. Een overzicht van alle waarnemingen is te vinden in DeepskyLog.

De eerste twee zijn NGC4856 en NGC5054, die zich van de rest op mijn lijst onderscheiden door hun zuidelijke declinatie. Die neem ik dan ook als eerste in het vizier. De eerste is langwerpig met een duidelijke dito kern; de tweede is amper zichtbaar met en kern die af en toe perifeer opflitst.

Een auto draait de dijk op en dimt zijn lichten. Goed volk: @cityjohn en zijn vriendin voegen zich bij ons, met een 15 cm Newton op Eq-montering.

In Leo Minor, die nog vrij hoog staat in een mooi donker stuk hemel, zoek ik het duo NGC3395 op. Het blijkt dat dit stelsel vlakbij NGC3396 staat en samen daarmee Arp 270 vormt. Ze zijn vrij klein dus flink vergroten is geen overbodige luxe om ze van elkaar te onderscheiden. Ik smijt de 10 mm Ortho in de strijd met 2.25x Barlow. Bij 280x is het een leuk gezicht, de twee stelsels staan min of meer haaks op elkaar.
Mooi is ook NGC3432, een edge-on die tussen twee heldere veldsterren door loopt.

Na enkele minder boeiende galaxies ben ik inmiddels in Virgo beland. Daar is NGC4179 de moeite waard, een heel helder langwerpig, bijna edge-on stelsel. En edge-ons vind ik leuk. Face-ons zijn stom, behalve M51 of M101 door een 40 cm-kanon. Toch noem ik er hier één, niet omdat hij zo interessant is maar door het frappante feit dat je er met de vergroting van 156x die ik meestal gebruik, dwars doorheen kijkt. Bovendien staan er nogal wat heldere voorgrondsterren voor het stelsel waardoor het risico bestaat dat je één daarvan voor de kern van het stelsel aanziet. Met de Maxvision 24 mm, op 52x vergroting is het een twijfelgeval. Hier biedt het CLS-filter uitkomst: een ronde gloed geeft zichzelf nu prijs.
Mooi edge-ons zijn ook nog NGC4570 (nou ja, bijna edge-on) en NGC4216. Van die laatste is mooi zowel de heldere langgerekte kern als de dito halo te zien.

Met gedempte stem converseren onze waarneemgenoten met elkaar, afwisselend in het Nederlands en Engels. Ik zou me bijna een figurant wanen bij de opnames van een intellectueel verantwoorde filmhuisfilm, ware het niet dat het serene tafereel bruut wordt verstoord door mijn saluutschotniesbuien. Eind mei. Het hooikoortsseizoen is weer begonnen.

Martijn is verstandig en keert huiswaarts, temeer omdat hij de volgende dag opnieuw aan de bak gat in het Dijkgatsbos. Omdat ik dan niet kan wil ik alles uit deze avond halen en blijf nog even. Onze filmsterren zijn al eerder vertrokken, volgens mij hebben ze ook foto’s gemaakt. Die wil ik wel zien 🙂

Virgo is naar de horizon aan het zakken; ik zoek het hogerop. In Canes Venatici is NGC4111 het vermelden waard, een helder langwerpig (om niet alweer de term edge-on te gebruiken) stelsel. Hier leer ik ook de les om mijn smartphone geheel op te laden voor een star party, want hij kapt ermee vanwege een lege batterij. Gelukkig heb ik voor dit soort gelegenheden altijd nog de Deep Sky Hunter atlas bij me, waarmee ik NGC4143 opzoek, the old fashioned way. Een heldere vormeloze pit, die ik alleen noem vanwege de nostalgische opzoekwijze.

Het is alweer drie uur geweest, Saturnus heeft bezit genomen van de zuidelijke horizon. De seeing is nog steeds niet super, maar voldoende om af en toe de Cassinischeiding te onderscheiden en banden op de planeetbol. Het is nu echt licht aan het worden en doorgaan heeft geen zin. Tegen half vier pak ik in en om vijf uur land ik veilig en wel op bed.

In het hypothetische geval dat ik de slaap niet zou kunnen vatten zou ik nu nog even kunnen terug denken aan Nassau 1 alias PK 018+20.1, die ik eerder op de avond, ergens voor NGC4111, voor een tweede keer heb geprobeerd na de zeperd afgelopen zaterdag op Breezanddijk. Niet nodig want ik slaap als een blok, maar ik heb dit object bewust even voor het laatst bewaard. Snel ben ik bij het omliggende asterisme en daar zie ik weer de veldster waarvan ik dacht dat ik hem had aangezien voor Nassau 1. Net als afgelopen zaterdag 20-50-2017 op Breezanddijk, denk ik nu een veldster te zien. Ofwel het is gewoon het object. Verder vergroten (280x, 350x) doet het object zwellen, maar dat kan ook de seeing zijn.
Wel zie ik een veldster die verder naar het oosten staat dan Skysafari aangeeft. In de screenshot van Skysafari is die veldster net te zien, linksonder aan de cirkel geplakt die Nassau 1 aangeeft. Blinking met het OIII-filter doet de nevel sterk “oplichten” terwijl de veldsterren worden gedimd; op de magnitude 12 veldster ten zuidoosten van de planetaire nevel (net buiten beeld) na zijn ze allemaal “uit”. Achteraf blijkt bij controle in Aladin die verder staande veldster te kloppen. Skysafari zit dus fout… Dit geeft mij voldoende vertrouwen om van een positieve waarneming te spreken. Dat betekent dat ik Nassau 1 de vorige keer op de Afsluitdijk dus ook gewoon heb gezien.

 

Leiden, vrijdagavond 26 mei 2017

Opnieuw voorspellen de weersites een kraakheldere nacht om het voorjaarsmoois dat om de aardas draait te bekijken. Mijn waarneemvriend(inn)en gaan dat doen in het Dijkgatsbos, helaas kan ik niet van huis omdat mijn lief vannacht de IC moet versterken. Gelukkig is de transparantie zo goed dat ook vanuit de tuin een boel te zien is. Vanuit de zolderkamer van zoon Jesse is alvast weer een mooie Venusgordel met aardschaduw te zien, toch altijd weer een intrigerend verschijnsel.

Eigenlijk ben ik nog brak van de vorige avond, dus nadat Esther naar haar werk is vertrokken doe ik even een powernap. De Dob is al opgesteld, ditmaal in de voortuin op het westen om Virgo en omgeving te kunnen zien. Om de lantarenpaal pal voor het huis te dimmen heb ik de parasol strategisch geplaatst; deze stond toch al op tijdens deze hete middag.Het plan voor vanavond is om opnieuw lekker Herschel te happen, zo mogelijk in Virgo. Mocht dat niet haalbaar zijn, dan zoek ik het hogerop in Canes Venatici en Ursa Major.

Dat blijkt niet nodig te zijn, alle objecten die ik wil zien kan ik zien, op twee na. Die mogen over onder een een donkere hemel. Wel zijn meer objecten maar met moeite zichtbaar, maar het gaat nu onder deze omstandigheden om het spel, niet om de knikkers. In dat spel weet ik toch weer zo’n twintig knikkers te winnen, waar toch best leuke tussen zitten. Het gaat om galaxies, de meeste in Virgo maar ook nog enkele hoog in Bootes en Ursa Major.

Zeker de moeite waard zijn NGC5746 in Virgo en NGC5689 in Bootes. Beiden zijn edge-ons die een enigszins spookachtig beeld geven. Deze twee verdienen samen met de leukerds van gisteravond een speciale vermelding om onder een donkere hemel nog eens over te doen.
Ook leuk is de bijvangst IC1029 bij NGC5676. Ook dit is een langwerpig stelsel, heel vaag maar de moeite waard voor een tweede ronde op Breezanddijk. Hij zal tenslotte niet voor niets in de PSA zijn vermeld.

Zo vermaak ik me alweer uitstekend, deze keer luchtig gekleed want het is nog gewoon aangenaam warm. De tijd vliegt en voor ik het weet is het alweer tegen drie uur. Niets meer gemerkt van het slaaptekort. Ik sluit de avond af met NGC5473 en NGC5474 aan weerszijden van M101, die zelf n-a-u-w-e-l-i-j-k-s zichtbaar is. Beiden zijn niet spannend; NGC5473 is wel duidelijk zichtbaar terwijl NGC5474 wel even perifeer turen nodig heeft om te detecteren. Maar uiteindelijk moet ook deze vaagpluis zijn positie prijsgeven.

Opruimen is snel gebeurd omdat ik naast de berging sta. Om de avond in stijl af te sluiten ga ik nog even de zomerhemel bekijken aan de oostkant van het huis. Een helder object komt aanvliegen vanuit het zuiden. Het ISS? Nu nog, om drie uur? Dat schijnt te kunnen want achteraf blijkt er een geweest te zijn om 2.34, maar dus niet om drie uur. Plotseling houdt het object halt en neemt vervolgens in helderheid af. Verbaasd staar ik naar het object, terwijl de helderheid nu stabiel blijft. Ik kijk en kijk, ook naar de sterren eromheen. Het begint me te dagen. Ik sta gewoon naar Vega te kijken.
Goed. Het is nu echt tijd om naar bed te gaan.

De volgende dag lig ik op mijn rug op de tuinstoel mijn waarnemingen uit te werken. Het waren twee bijzondere nachten. Mooie overtrekkende wolkenstructuren lijken dit te willen onderstrepen.

Kort en goed

Breezanddijk, zaterdagavond 20 mei 2017

Een gitzwarte stip tekent zich af aan de noordwestrand van de planeetbol. Het is rond half elf en waarschijnlijk is het de schaduw van Ganymedes. Het is nog lang niet donker en Jupiter heeft het monopoly over het firmament. Alle tijd voor koffie, collimatie en gezelligheid, met onze nachtploeg van zes man sterk.

Een klein uur later, het is al tegen twaalven. In mei zijn de nachten kort, maar evenzeer de moeite waard. Ik probeer komeet C/2015 V2 (Johnson) te vinden met de verrekijker, op mijn rug liggend tegen de dijk. Helaas krijg ik hem niet te zien. In de Dob heb ik meer succes, en ook in de zoeker is de komeet goed te zien. Hier maakt een stilstaand beeld dus het verschil. In het oculair is een heldere vlek met een dito kern te zien; een staart kan ik er niet uithalen op de plek waar hij moet zijn. Achteraf blijkt de komeet twee staarten te hebben, en misschien dat ik die tweede wel vaag heb gezien. Martijn, die ook even meekeek zag hem in elk geval wel.

Deze avond ben ik van plan de supernova in NGC6946 op te zoeken maar Esther is me al voor. De verre explosie is niet te missen; het beeld van de detailkaart is duidelijk herkenbaar in het oculair van haar Canopus. Terug bij mijn eigen kijker ga ik op zoek naar het edge-on-stelsel NGC3735, in Draco, vlakbij Giausar (hoe spreek je dat uit? Ik maak er in gedachten Dzjausar van). In beeld verschijnt een subtiel, langgerekt stelsel met een heldere kern. Een stuk minder spectaculair dan NGC4565, the Needle Galaxy die ik even bij Martijn door zijn kersverse 40 cm Alkaid mag bewonderen. Maar toch heeft zo’n subtiel stelsel ook zijn charme.

Niet ver daarvandaan in Camelopardalis richt ik de kijker op IC3568, the Lemon Slice nebula. De planetaire nevel blijkt in het ocualir erg helder; ik vergroot flink met de 8 mm Planetary met 2.25x Barlow. Op 350x is een heldere kern te zien (de centrale ster?) plus een wat rommelige, eveneens heldere halo. Op foto’s zie ik achteraf dat de nevel nog een tweede, minder heldere halo heeft maar die heb ik gemist. Mooi voor de volgende keer.

Martijn trakteert ons op een blik op bolhoop M3, en die is in zijn kanon zonder meer spectaculair. Opgeloste sterren tot in de kern, fraai! Vanuit het westen trekt een heel zwart wolkenpakket binnen; ik zwiep de kijker naar Lyra die nog onbedekt is. Showpiece M57 is snel gevonden en ik geniet nog even van de ovale ring.

Gelukkig is de bewolking van voorbijgaande aard en na gezellig te hebben bijgepraat kunnen we onze jacht vervolgen. Voor mij wordt dat NGC5557 in Bootes, die in de IDSA foutief vermeld staat als the “X-rated Galaxy”. Er verschijnt een rond stelsel met een heldere kern in beeld. Maar Skysafari zegt dat hij ovaal is en nu ik dat weet denk ik het ook te zien. Vlakbij staan de echte X-rated galaxies, NGC5544 en NGC5545 . Gelukkig weet ik dat het er twee zijn, dus weet ik wat ik moet verwachten. En inderdaad, na heel intensief perifeer kijken zie ik dat het om twee stelsels gaat, een ronde en een langwerpige. Heel gestyleerd X-rated.

Inmiddels is de avond gevorderd en staat Cygnus hoog aan de hemel. Tijd om de supernova zelf op te zoeken. In eerste instantie heb ik fireworks galaxy NGC6946 mooi in een widefield-beeldveld samen met open cluster NGC6939, een prachtig gezicht. Dan zoom ik in op het stelsel bij 156x, en is de supernova AT2017eaw eenvoudig te vinden. Omdat mijn detailkaart afkomstig is van de AAVSO, staan er referentiesterren bij, al zijn het er niet veel. Vanuit de lange driehoek waar de supernova naast staat, ontspringt een boog van sterren waaronder een van magnitude 12.0 en een van 13.0. Ik vind dat de supernova qua helderheid tussen die twee in zit en schat hem op magnitude 12.5.

In Hercules ga ik op zoek naar Abell 2151, het Hercules Galaxy Cluster. Van de vele stelsels die hier moeten zijn zie ik er twee: waarschijnlijk NGC 6041A en NGC6141A. Ik krijg het een beetje warm. Aperture fever. Dichtbij, over de grens met Serpens, staat een ander cluster: Seyfert’s Sextet. Perifeer zie ik een vormeloos iets, wat waarschijnlijk de drie helderste stelsels zijn. Het zal dan gaan om NGC6027A, B en C? Ik kan ze niet onderscheiden, ook niet op hogere vergroting, maar dat er iets zit is duidelijk.
Terug in Hercules ga ik op zoek naar NGC6058. Daar kom ik onderweg M13 tegen, en die maakt opnieuw indruk onder de donkere hemel van de Waddenzee. Daarvandaan is NGC6058 snel gevonden, een struise planetaire nevel. Het object toont groot als een kleine planeet, met een heldere kern en halo.

Inmiddels is Esther door haar waarneemlijst heen en ik omdat ik die Lemon Slice wel eens door een 40 cm wil zien suggereer ik dit object. En mooi dat ie is in dat kanon, een stuk groter en helderder nog. Zelf ga ik verder in Ophiuchus, want dat sterrenbeeld staat nu mooi hoog in het zuiden. De reis gaat naar exoot Nassau 1, en ik wil de starhop beginnen vanaf ζ Oph, de ster in het midden van de onderkant van het sterrenbeeld. Maar Saturnus neemt me in de maling omdat die keurig in de rij is gaan staan. Zodoende Zie ik Saturnus voor Sabik aan en Sabik voor ζ Oph. Gek, dat die asterismes niet kloppen. Enfin, nadat ik mijn vergissing doorheb en mezelf even heb uitgelachen, werk ik mezelf omhoog naar Nassau en kom onderweg M10 tegen. Leuk, in widefield als opgeloste sterren te zien, die bolhopen in Ophiuchus ga ik toch nog eens opnieuw onder de loupe nemen. Maar nu wordt het Nassau 1, en al snel heb ik het object te pakken. Denk ik, want hij is wel heel stellair. Achteraf blijkt dat ik waarschijnlijk gewoon naar de helderder magnitude 11.7-ster GSC5069-0731 heb zitten kijken en Nassau finaal heb gemist. Beginnersfout, zal ik maar zeggen. Volgende keer in de herkansing.

Ik sluit af met Saturnus. De seeing is verbazend goed bij zijn lage stand, en bij vlagen is een haarfijne Cassinischeiding te zien en mooie wolkenbanden, vooral een bruine op de equator. Ook zijn er een hoop manen te zien, één vlakbij de planeet. Tethys? Jan laat ons nog een hele mooi Crescent Nebula zien. Tenslotte schittert Saturnus nog mooier in de 40 cm kijker van Nathan, hier is zelfs nog meer detail te zien, en meer manen vlakbij de planeet.

Inmiddels is het half vier en wordt het alweer licht in het oosten: tijd om in te pakken. Om vijf uur ben ik thuis en kan ik terugkijken op een korte maar goede nacht.